تاریخچه مختصر اخلاق پزشکی
اخلاق پزشکی را می توان چنین تعریف نمود: شاخه ای از اخلاق کاربردی از که در آن از رابطه پزشک و بیمار و همچنین رابطه پزشک با اطرافیان و همراهان بیمار بحث می شود، و در آن از نحوه تعامل درست پزشک با سایر پزشکان و کادر درمانی بررسی می شود صفات و شرایط بیمارستان اخلاقی را بیان می کند.[1] (اسلامی، 1388، 84)
اخلاق پزشکی در دنیا قدمتی بیش از 2500 سال دارد. در قرن های گذشته به به علت ناگستردگی دانش ها، پزشکان معمولاً فلسفه را نیز فرا می گرفتند و قبل از طبیب شدن، حکیم می شدند و توجه به جهات و عوامل مختلف محیطی، مادی و معنوی بیمار در بسیاری از موارد اثر مثبت داشت و طبیب، علاوه بر تشخیص درد و بیان راه درمان، از نقش روحانی و اجتماعی برخوردار بود.[2] (فیض، 1375، 9)
از آنجا که دانش پزشکی در ابتدا مانند بسیاری از علوم دیگر جزئی از فلسفه به شمار می رفت و بر پایه مسائل عقلی و ذهنی استوار بود. تاریخ اخلاق پزشکی نیز به همین علت با تاریخ فلسفه پیوند خورده است. این علم بیش از همه با اندیشه ها و تفکرات فیلسوفان بزرگى چون سقراط، افلاطون و ارسطو پیوند و نزدیکى دارد. این متفکران یونانى، علم اخلاق را در کنار علم پزشکى فراگرفته بودند و آن را «هنر زیستن » و « مراقبت و مواظبت از نفس»توصیف مى نمودند.
در ایران از شش هزار سال قبل، بابلیان در علم پزشکی پیشرفت هایی داشته اند، و بعد از آنها آشوریان که علاوه بر فراگرفتن دانش پیشینیان، در مسائل بهداشتی نیز پیشقدم بوده اند، قوانین اخلاق پزشکی، منقوش بر ستون معروف حمورابی (1727ق.م) را وضع کرده اند، تخطی از این قوانین، جرایم سنگینی را در بر داشت، از جمله این قوانین توصیه اکید بر خوش زبانی و مهربانی با بیماران و اظهار محبت و علاقه به بیمار بوده است. و اینکه پزشک برای پول طبابت نکند و خداترس باشد. (فیض، 1375، 18) شاید بتوان گفت قدیمی ترین قانون در درمان بیماران همان قانون حمورابی باشد گرچه صراحتا اصول اخلاق پزشکی بررسی نشده ولی به دستمزد چشم پزشکان و جراحان و مجازات های پزشکان سهل انگار و برخورد منصفانه با بیمار تأکید شده است، همچنین در آن مقرراتی برای سقط جنین وضع شده است. بعد از قانون حمورابی، قدیمی ترین قانون نظام پزشکی سوگند نامه بقراط(350-450م) است. سوگند نامه بقراط فقط جنبه اخلاقی حرفه ی پزشکی را مد نظر قرار داده است و صحبتی از دستمزد و مجازات نشده است،در آن بر رازداری طبیب ، نکوهش سقط جنین و پرهیز از تجویز داروهای کشنده و دیگر مسائل اخلاق پزشکی تاکید شده است. به عبارت دیگر سوگند نامه او جنبه قانونی نداشته است بلکه تعهدات اخلاقی برای به کار بستن اصول این حرفه بوده است، بقراط اولین کسى بود که مبانى اخلاق در حرفه ی طبابت را به صورت قسم نامه منتشر کرد .در این سوگندنامه هدف بقراط در حقیقت رعایت اصول اخلاقی در حرفه ی پزشکى بوده است. سوگند نامه هایی که امروزه در دانشکده های پزشکی امضاء می شود برگرفته از سوگند نامه بقراط هستند. (فیض، 1375، 24)
و در شکل گیرى اخلاق پزشکى ، ادیان الهی ، به خصوص دین مبین اسلام نقش به سزایی داشته اند از جمله زکریای رازی در کتاب «طب روحانی» و جرجانی در کتاب«ذخیره خوارزمشاهی» که صفات طبیب را بیان کرده است. علی بن عباس مجوسی اهوازی که یکی از سوگندنامه های بسیار ارزشمند، به نام « کامل الصناعه الطبیبه الملکی» را تألیف نموده که به فارسی هم ترجمه شده است و پندنامه ی پزشکى است که شبیه سوگند نامه بقراط است و نسبت به آن از تمایزاتی هم برخوردار است.[3] (نجم آبادی، 1334)
[1] اسلامی، محمدتقی، 1388، قلمروشناسی اخلاق پزشکی ، فصلنامه پژوهش نامه اخلاق ، سال یکم، ش4، 83-114.
[2] فیض، ابوالحسن، آیین پزشکان مسلمان، اخلاق پزشکی در اسلام، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، چ دوم.
[3] نجم آبادی، محمود، 1334، پند نامه اهوازی یا آیین پزشکی تألیف علی بن عباس مجوسی اهوازی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
